Абхаз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы
| Абхаз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы | |||||
| абх. Аҧснытәи Автономтә Советтә Социалисттә Республика груз. აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Құрылған уақыты | |||||
| Таратылған уақыты | |||||
| Жер аумағы |
8600 км² | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
532 000 адам (1989) | ||||
|
| |||||
.svg)
Абхаз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (абх. Аҧснытәи Автономтә Советтә Социалисттә Республика, груз. აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა) — Грузин КСР құрамында 1931 жылдан 1992 жылға дейін болған автономиялық республика. 1921 жылы Грузин СКР-нің құрамына (және ол арқылы КСФКР) кірген және 1931 жылы тәуелсіздігінен айырылған (Грузия КСР құрамында автономия болды) КСРО құрамында тәуелсіз республиканы кеңестендіруден кейін Грузиядан бөлініп шыққан Абхазия Социалистік Кеңес Республикасының мұрагері.
1990 жылы 25 тамызда Абхазия егеменді Абхаз Кеңестік Социалистік Республикасы болып жарияланды[1], бұл КСРО Конституциясына сәйкес келмейді. 1991 жылдың көктемінде Грузия өзінің тәуелсіздігін қалпына келтіргенін жариялағанда, Абхазия КСРО құрамында қалуға ниет білдірді (абхаз азшылығы КСРО-ны сақтау туралы референдумға қатысты, ал Абхаз Автономиялық Республикасы тұрғындарының көпшілігі біртұтас Грузияның тәуелсіздігін қалпына келтіру туралы референдумда қатысты) және қорытындысында Төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік комитеттің сөзінің нәтижесінде бұзылған жаңа одақ - Егеменді мемлекеттер одағына (ЕМО) қосылуын болжаған. ТМД құрылғаннан кейін және Грузияның оған мүше болудан бас тартуына байланысты (1993 жылға дейін) өзін-өзі жариялаған Абхазия басшылығы халықтың көпшілігінің пікіріне қарамастан, ТМД-ға өз бетінше кіруге ниетті екенін жариялады.
1992 жылдың жазында Абхазиядағы аймақтық билік пен Тбилисидегі орталық басшылық арасындағы келіспеушіліктер негізінен конституциялық мәселе бойынша күшейді: Абхаз автономиясының болуын ұйғармайтын Грузия Әскери кеңесінің 1921 жылғы Грузия демократиялық республикасының конституциясына қайта оралу туралы шешіміне жауап ретінде Абхазия Жоғарғы Кеңесі 1992 жылы 23 шілдеде Абхазия АССР-нің 1978 жылғы Конституциясынан бас тартты және өз кезегінде Абхазияға Абхазия мен Грузия арасындағы келісімшарттық қатынастардың нұсқауы бар Грузиямен конфедерацияда шартты республика мәртебесін беретін Абхазия КСР 1925 жылғы Конституциясының (Негізгі Заңы) қалпына келтірілгенін жариялады[2]. Бұл келіспеушіліктер 17 мың адамның өмірін қиған қарулы қақтығысқа (Грузин-абхаз қақтығысын қараңыз) әкелді. Бейбіт келісімге БҰҰ-ның бітістірушілігімен 1994 жылдың сәуірінде ғана қол жеткізілді.
Абхаз АКСР «Кеңестік Абхазия» (орыс тілінде, 1921 жылдан бастап), «Аҧсны ҟаҧшь» (абхаз тілінде, 1921 жылдан бастап), «Сабчота Абхазети» (грузин тілінде, 1937 жылдан бастап), «Кокинос капнас» (грек тілінде, 1932-1938), «Мчита Муруцхи» лаз тілде (1929-1938) республикалық газеттер жарияланып отырды.
КСРО ОАК 1935 жылғы 15 наурыздағы қаулысымен Абхаз АКСР Ленин орденімен марапатталды.
Ұлттық құрамы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1989 жылғы халық санағы бойынша халық саны 525 061 адамды құрады, атап айтқанда[3]:
- грузиндер 239 872 (45,68%)
- абхаздар 93 267 (17,76%)
- армяндар 76 541 (14,58%)
- орыстар 74 914 (14,27%)
- гректер 14 664 (2,79%)
- украиндар 11 655 (2,22%)
- белорустар 2084 (0,4%)
- эстондар 1466 (0,28%)
- яһудилер 1426 (0,27%)
- осетиндер 1165 (0,22%)
- татарлар 1099 (0,21%)
Абхазиядағы РКП(б) ұйымдастыру бюросы, жауапты хатшылары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 1922—1923 Акиртава Николай Николаевич жауапты хатшы (1894—1937)
- 1923—1925 Асрибеков Ерванд Михайлович жауапты хатшы (1898—1937)
- 1925—1927 Стуруа Георгий Федорович жауапты хатшы (1884—1956)
- 1928—1929 Амас (Амирбеков) Александр Семенович жауапты хатшы (1904—1938)
- 1929—1930 Меладзе Павел Григорьевич жауапты хатшы (−1937)
- 1930 — 5.1932 Ладария Владимир Константинович жауапты хатшы (1900—1937)
- 5.1932 — 1.1936 Ладария Владимир Константинович (1900—1937)
- 1.1936 — 1937 Агрба Алексей Сергеевич (1897—1938)
- 1937 — 6.1938 л. а. Бечвая Кирилл Георгиевич (1903-)
- 6.1938 — 1940 Бечвая Кирилл Георгиевич (1903-)
- 1940 — 20.2.1943 Барамия Михаил Иванович (1905-)
- 20.2.1943 — 12.1951 Мгеладзе Акакий Иванович (1910—1980)
- 12.1951 — 21.4.1953 Гетия Шота Дмитриевич (1904-)
- 21.4 — 2.10.1953 Карчава Григорий Зосимович (1907-)
- 2.10.1953 — 1.1956 Гегешидзе Георгий Андреевич (1924—1971)
- 1.1956 — 1958 Гоциридзе Отар Давидович (1919-)
- 1958—1965 Бгажба Михаил Тимурович (1915-)
- 1965—1975 Кобахия Валериан Османович (1929—1992)
- 1975 — 2.1978 Хинтба Валерий Михайлович
- 2.1978 — 6.4.1989 Адлейба Борис Викторович (1931—1990)
- 6.4.1989 — 1991 Хишба Владимир Филиппович
ОАК және ЖК
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ақпан 1922—1922 ОАК төрағасы Ешба Ефрем Алексеевич
- 1922—1923 ОАК төрағасы Картозия Самсон Алексеевич
- 1925 — 17.04.1930 ОАК төрағасы Чанба Самсон Яковлевич
- 17.04.1930 — 28.12.1936 ОАК төрағасы Лакоба Нестор Аполлонович
- 28.12.1936 — 02.1937 вакансия, Абхаз АКСР ОАК төрағасының орынбасары л. а.
- 17.02 — 09.1937 ОАК төрағасы Агрба Алексей Сергеевич
- 02.11.1937 — 12.07.1938 ОАК төрағасы Рапава Авксентий Нарикиевич
- 13.07.1938 — 07.04.1948 Жоғарғы Кеңес президиумының төрағасы Делба Михаил Константинович
- 07.04.1948 — 1958 Жоғарғы Кеңес президиумының төрағасы Чочуа Андрей Максимович
- 1958—1978 Жоғарғы Кеңес президиумының төрағасы Шинкуба Баграт Васильевич
- 1978 — 24.12.1990 Жоғарғы Кеңес президиумының төрағасы Кобахия Валериан Османович
- 24.12.1990 — 26.11.1994 Жоғарғы Кеңес төрағасы Ардзинба Владислав Григорьевич
РК, ХКК және МК
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 02.1921 — 02.1922 Революциялық комитеттің төрағасы Ешба Ефрем Алексеевич
- 02.1922 — 28.12.1936 ХКК төрағасы Лакоба Нестор Аполлонович
- 14.07.1938 — 23.11.1938 ХКК төрағасы Рапава Авксентий Нарикиевич
- 23.11.1938 — 1943 ХКК төрағасы Чичинадзе Константин Георгиевич
- 1943 — 07.04.1948 ХКК төрағасы — Министрлер Кеңесінің төрағасы (1946 бастап) Мирцхулава Александр Иорданович
- 07.04.1948 — 10.1953 Министрлер Кеңесінің төрағасы Делба Михаил Константинович
- 10.1953 — 1957 Министрлер Кеңесінің төрағасы Лабахуа Архип Миронович
- 1957—1958 Министрлер Кеңесінің төрағасы Бгажба Михаил Тимурович
- 1958—1967 Министрлер Кеңесінің төрағасы Чиковани Михаил Герасимович
- 1967—1972 Министрлер Кеңесінің төрағасы Гилашвили Павел Георгиевич
- 1972 — 02.1973 Министрлер Кеңесінің төрағасы Гигиберия Борис Герасимович
- 02.1973 — 1976 Министрлер Кеңесінің төрағасы Татарашвили Шота Михайлович
- 1976 — Министрлер Кеңесінің төрағасы Сакварелидзе Автандил Петрович
- 1978—1984 Министрлер Кеңесінің төрағасы Убилава Юза Джахоевич
- 1988 Министрлер Кеңесінің төрағасы Зухбая Отар Георгиевич
- 1989 Министрлер Кеңесінің төрағасы Анчабадзе Гиви Алексеевич
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Абхаз Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы мағлұмдама. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 желтоқсан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 мамыр 2013.
- ↑ Абхазия Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Грузия Республикасының Мемлекеттік Кеңесіне 1992 жылғы 12 тамыздағы ЖОЛДАУЫ. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 сәуір 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 сәуір 2018.
- ↑ Абхаз АКСР. 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. КСРО республикаларының облыстарының қала және ауыл тұрғындарының жынысы мен ұлты бойынша бөлінуі.